1984

توضیحات

رمان «۱۹۸۴» اثر جورج اورول

را می‌توان از آن دست آثار نادر دانست که نه تنها داستانی تکان‌دهنده و پرکشش را پیش می‌نهد، بلکه نقشه‌ای روشن از سازوکارهای قدرت مطلقه و چگونگی خاموش‌کردن شعلهٔ فردیت و حقیقت ارائه می‌دهد. در قلب این اثر یک زاویهٔ ساده اما سهمگین وجود دارد: حکومتی که نه تنها رفتار و گفتار مردم را تحت نظارت کامل دارد، بلکه خودِ واقعیت را بازتعریف می‌کند؛ گذشته را پاک می‌کند، زبان را تحقیر می‌کند و احساسات را به‌وسیلهٔ القا و شکنجه تغییر می‌دهد تا هیچ مسیر معقولی برای مقاومت باقی نماند. شخصیت وینستون اسمیت نماد انسان عادی‌ای است که تحت فشارهای روزمرهٔ دستگاه حزبِ تمامیت‌خواه به تدریج درمی‌یابد که چیزی بنیادین با جهانش اشتباه است؛ او جست‌وجوی حقیقت و خاطره‌های فردی را آغاز می‌کند، به‌دنبال ردّی از هویت و ارادهٔ شخصی می‌گردد اما اورول نشان می‌دهد که شورش عاطفی و فردی در برابر ماشین‌های بی‌رحم کنترل، بدون درک سازوکارها و بدون قدرتی برای بازپس‌گیری زبان و تاریخ، محکوم به شکست است؛ زبانِ جدیدِ «نیوزپیک» دست‌کم برای حزب به منزلهٔ ابزارِ نابودکنندهٔ تفکر آزاد است زیرا مفاهیمی را که ممکن است پایهٔ اعتراض باشند از میان می‌برد یا بی‌معنا می‌سازد. عبرتِ اصلی قصه این است که مبارزه برای حقیقت فقط در برابر زورِ فیزیکی نیست؛ کسی که زبان را تسلیم می‌کند، عملاً امکان اندیشیدن دربارهٔ جایگزین‌ها را از خود سلب می‌نماید. اورول این ایده را با ظرافتی مبهوت‌کننده ترکیب می‌کند؛ او نشان می‌دهد چگونه تکنولوژیِ نظارتی — تلویزیون‌های همه‌جا حاضر، شنود، جاسوسی همسایگان و کودکانِ مأمور به گزارش‌دادن به حزب — و فناوری‌های روانیِ بازتولید حقیقت، زنجیره‌ای فلزین بر آزادی اندیشه می‌کشند ز نظر اخلاقی و فلسفی، رمان پرسش‌هایی بنیادین دربارهٔ مسئولیت فرد در برابر قدرت، اهمیت حافظهٔ تاریخی، و پی‌آمدهای زوال زبان مطرح می‌کند؛ او نشان می‌دهد که دفاع از آزادی‌های ظاهراً ذهنی — مانند اختیارِ فکر و بیان — به همان اندازه دفاع از آزادی‌هایِ مادّی حیاتی است، زیرا بدون زبان و حافظه، هیچ مبنایی برای اعتراض و تغییر وجود نخواهد داشت. در زیربنای سیاسیِ اثر، اورول با ظرافتی استدلال می‌کند که مبارزهٔ سیاسی صرفاً نباید بر سر تقسیمِ منابع یا اقتدارِ حکومتی باقی بماند؛ بلکه باید بر سر ساختارهای معینِ حقیقت و امکانِ گفتنِ حقیقت باشد؛ چرا که قدرتی که بتواند حقیقت را تعریف کند، عملاً هرگونه ریسکِ تغییری را از بین می‌برد.